CALEPINUS AMBROSIUS

 

 

 

Calepinus Fr. Ambrosius, Iacobus in saeculo vocatus, Trusardi filius, ex nobilissima gente Comitum Calepii (est hoc oppidum in Cenomanis ad XIV lapidem a Bergomo Brixiam versus ad colles in sinistra parte positum) vixit saec. XV, ortumque habuit Bergomi die 2 iunii 1435. Iuxta nostratem Herrera T. I, p. 57, an. 1451, iuxta alios an. 1458 per manus P. Simpliciani de Andrea sui patrii coenobii Prioris Augustinianam vestem induit. Divinarum et humanarum litterarum indagator accuratissimus, quidquid perficere potuit, tantum studio suo perfecit. "Non enim (ut ipse de se loquens ait) tam instruendorum aliorum, quam mei exercendi ingenii gratia id efficere aggressus sum. Nam cum a teneris (ut aiunt) unguiculis, inter sacrorum numerum, faventibus superis, relatus fuissem et neque declamationibus refragrante natura me dedendum putarem, neque percipiendae philosophiae ulla mihi a fratribus facultas daretur, quippe qui in id temporis incidissem, quo de salvandis animis tantummodo cogitandum foret, cum nec tempus omnino frustra terendum facerem, haud iniqua res visa est, ea me amplecti studia, quae certam prae se ferent humanitatem (Cfr. Epistolam nuncupatoriam Senatui Populoqae Bergomensi suo Dictionario praepositam)". Ex natura igitur solitariam vitam ducens, ad studia sese inclinatum sentiebat, cum esset mitissimus, et ab officiis ac graduum vanitatibus abhorreret, malens diu noctuque inter libros versari, quam fratribus invitus praeesse. Pluries tamen ah obedientia compulsus, aliquorum conventuum, ut ait Gandolphus, pater spiritualis fuit. Illius familiaritas dulcis et suavis apparuit. Scribit ideo Iac. Philippus Forestus in Supplemento Chronicarum: Ambrosius Calepinus, conterraneus, et coaetaneus meus, meique instituti professor cuius consuetudinis suavitate iugiter fruor, his temporibus nobisque dulciter cohabitans innumerorum doctorun elucubrationes sua industria, magno labore opus pergrande, atque insignissimum de vocabulorum omnium notitia solerti indagatione collegit". Pervenit usque ad decrepitam aetatem, in qua, etsi coecus evasisset, consueta tamen studia numquam intermisit. Caecitatem suam ipsemet testatur in epistola data Bergomi Kal. Octobris 1509 ad Generalem Aegidium de Viterbio, cui alteram sui Dictionarii editionem nuncupavit, de Bergomensibus fratribus dicens: "Vale: Pater R., et Congregationem nostram [observantiae de Lombardia] et praesertim Bergomensem conventum habe commendatissimum. Nam et te, ut debent omnes, mirifice amant ac reverentur, et me decrepitum jam senem, atque oculis captum mira pietate complectuntur". Fere octuagenarius itaque decubuit Bergomi die 30 Novembris 1511 et in Ecclesia S. Augustini sepultus iacet. Hoc affirmant tum P. Calvi in Scena Letteraria degli Scrittori Bergamaschi, Bergamo 1664, p. 34, tum Gandolphus in Dissertatione Historica de 200 celeberrimis Augustinianis Scriptoribus. Romae, 1704 p. 51; ast secus scripserunt tum Pamphilus in Ordinis Chronica, tum P. Angelus Rocca in Bibliotheca Vaticana, Operum T. II, p. 162, Romae 1719, ubi etiam sequentia de illo scripsit: "Dictionarium ex innumeris fere autoribus collectum non solum voces omnes Latinas et Graecas ad Poetas, et Oratores, ad Medicos et Philosophos et Mathematicos, nec non ad Doctores Ecclesiasticos pertinentes, sed etiam Auctorum et locorum omnium, sive propositionum attestationem ipsam comprehendens ordine concessit alphabetico, et in lucem edidit; opus quidem et doctis, et indoctis valde utile ac pergratum, et cujusvis literaturae hominibus pernecessarium,,. Felix revera fortunatumque opus! Laus igitur summa debetur famoso Calepino, qui primus invenit fundamentum firmum et principale super quod alii omnes aedificarunt. In Ecclesia S. Augustini Aloysius Novarini hoc, tanto viro, epitaphium ponere statuerat; videtur tamen sculptum non fuisse: "Mag. Fratri Ambrosio Calepino Bergomensi Latina quantum debeat lingua / Exprimi lingua non potest / Latior Latio ipsa scriptoris fama / Qui obiit hinc, hinc non abiens". Attamen non defuerunt Calepini detractores, quos inter excellit Franciscus Dionysius Camusati in notis Bibliothecae Alphonsi Ciaconii, Parisiis, 1731, coll. 844 - 845, et Floridus Sabinus, Apol. contra calamniat. linguae Iatinae, operum, p. 112-113, qui iniquissimum iudicium de Calepino tulit, cum impudentissime contra omnium doctorum, scriptorumque aureae latinitatis universalem consensum, minime veritus sit absque ullis probationibus, Calepinum de furto accusare eiusque vocabolarium insulsum appellare. Sed videmus quae ab eo edita fuere:

1. Vita B. Joannis Boni Ord. Erem. S. Aug.,quam habes in Actis Sanctorum sive Acta Bollandiana die 22 Oct. IX, 748-67.

2. De Venetiarum civitatis lande in libro pluries edito, qui inscribitur Supplementum Chronicarum a Fr. Iacobo Philippo Bergomense exaratum.

3. In laudem S. P. Augustini Ode versu saphico, incipit:

Quis tuos Praesul venerande gestus.

4. In honorem B. Clarae a Cruce de Montefalco - Ode - idem versu saphico: incipit: Ecce quae Falco generata Monte.

5. Admonitiones ad Conversos suae Congregationis Elegia. Inc.: Discite Conversi summum trepidare Tonantem / Sanctaque perpetuo fundere vota Deo.

6. Confessionale, editum, iuxta Vaerinium, historicum Bergom. Venetiis per Ludov. Benenaglium.

7. Interpretamenta omnium dictionum ab ipso in iuvenili aetate expositorum.

8. Dictionarium. Cod. 833 Biblioth. Trivultianae, chart. in fol., chartar. 422, saec. XV. Fol. 413 legitur: "finis ad laudem Dei et Divi presbiteri S. Augustini die 6 octobris 1487. Sequuntur inde voces adiunctae (Cfr. Porro, Cat. mss. Bibl. Trivulzianae, p. 55). Edictiones hujus Dictionarii sunt prope innumerae; praecipuae autem sunt: Regii industria Dionysii Bertochi 1502, in fol. (Panzer, VIII, p. 243). Venetiis, 1505 in fol. Senatui Bergomensi dicata quae est sine 1. et a. Sub titulo adsunt 14 versus incipientes: "Mos est puditus: et novo repertus". Goth. in fol.; 3a edit. item Venetiis an. 1509, recognita ab auctore, ex officina Petri Liechtenstein in fol., sub auspiciis nostri Generalis Mag. Aegidii Viterbiensis (Cfr. Mattaire in Annalibus Typ. pant. 1, t. II, p. 206). Inde Parisiis, 1510 in fol.; Argent., Ioh. Grüninger, 1513 sub hoc tit: Ambrosius Calepinus Bergomas professor devotiss. Ord. Erem. S. Augastini dictionum Latinarum et Graecarum interpres perspicaciss. omnium cornucopiae Vocabulorum insertor sagaciss. ita ut in unum collegerit volumen Nonnium, Marcellum, Festum Pompeium, Marcum Varronem, Servium, Donatum, Vallensemq. et Suidam plurimum Argivo functus officio, litterariaqae palestra. His versibus appositis: "Horrida Parnassi scopulis iuga quisquis adire / Quisquis et Aonidum florida rura cupis, / Musarum cupidis concessus munere divum / En Calepinus adest, hoc duce carpe viam".

De hac editione Cfr. Panzer, IX, 360, 273. Item Argentorati, 1516 in fol.; Parisiis, N. de Pratis, 1518 in fol., Augustae Vindelicorum, 1520 in fol. ex officina Sigismundi Grimm et Marci Wirfung; in oppido Tridini Marchionis Montisferrati per Bernardinum Iolitum, 1521, in 4.; Tuscolani apud Benacum an. 1522 in 4.; Venetiis, Typ. Paganini cum additamentis Nicolai Perotti, 1522 in 4; Parisiis 1525 in fol. impressit Ioannes Cornillean; Parisiis, 1539 in fol. apud Ambrosium Girault; Basileae, 1544 apud Leonardum Hospinianum in fol.; Venetiis 1545 apud Franciscum Bindonum et Maphaeum Pasinum, latine, graece et italice; Basileae, 1550 in fol., et ibidem 1553 cum addictjonibus Pauli Manutii. Inde Genuae 1554 in folio opera et studio Roberti Stephani; Basileae 1555 in fol.; Venetiis 1558 in fol. cura et studio Pauli Manutii; Basileae 1558 in fol. et 1560 studio et cura Conradi Gesnerii, et postea hic et alibi pluries, sed en principaliores: Antuerpiae, 1572 Latinis vocibus additae Hebreae, Grecae, Gallicae, Italicae, Germanicae; Calepinus, septem linguarum (editio IV) Venetiis 1613 in fol. cum Pauli Manutii additamentis et appendiculis duabas de verborum splendore et de verborum interpretatione Henrici Farnesii Ebaronis in Ticinensi Gymnasio Professoris; Calepinus, Dictionarium octolinguae editio novissima cara Io. Lud. De la Cerda Soc. Iesu, Lugduni, 1647, 2. vol. in fol.; Calepinus - Passeratius sive Linguarum novem dictionarium, Lugduni Batav., Hackii s. a. (circa 1650), 2 vol. in 4; Calepini Ambrosii Dictionarium, adiectae sunt latinis dictionibus Hebreae, Graecae, Gallicae, Italicae, Germanicae, Hispanicae atqae Anglicae, Lugduni, 1656, 2 vo. in fol.; Calepinus, Decem linguarum Dictionarium, Lugduni, 1586; Calepini Ambrosii, Ord. Enem. S. Augustini, Dictionarium undecim linguarum, ita ut Latinis respondeant Hebraica, Graeca, Gallica, Italica, Germanica, Belgica, Hispanica, Polonica, Ungarica, Anglica, Basileae, s. a. (1605 et 1610) in fol. ex recognitione quinta sextaqae, sabiuncto Conradi Gesneri Onomastico egregie locupletato. Una ex melioribus editionibus est ea quae in usum Seminarii Patavini prodiit opera et studio I. Facciolati, Patavii, 1758, 2 vol., in fol.     

 

 

 

Referenze:

omnes nostrates, et exteros praesertim Ossinger, p. 177; Gandolfo, pag. 51; P. Thomam Verani in Continuazione del N. Giornale d' Letter. d'Ital., Modena, s. a. XXVI, p. 138 et seqq.; Salvioni, di Ambrogio Calepino e del suo Diz., Bergamo, 1839, et Sac. C. G., P. Ambrogio Calepino O. S. A. Cenni Bio-Bibliografici in Bollettino Storico Agostiniano, Anno II, pp. 102-109; 143-148; Anno III, pp. 13-21