COMMENTARIUS PRAEVIUS

De Vita a coaevo scripta, aetate, patria, familia, reliquiis.

 

 

 

1. Eximium Ordinis Eremitarum S. Augustini sidus efflusit, seculo Christi decimo tertio, proptr doctrinae et sanctitatis excellentiam B. Augustinus, addistinctionem primi illius ac magni Doctris, Hipponensis in Africa Episcopi, Novellus cognominatus: qui cum Summorum Pontificum Poenitentiarius, et totius Ordinis sui Prior Generali fuisset; elegit seculo Christi decimo quarto in quodam eremitorio sibi Deoque vivere; et sic miraculorum gloria celebris, meruit ab hac mortali vita ad aeternam atque immortalem migrare hoc die XIX Maji, feria secunda Pentecostes. Annuis is erat MCCCIX, quo cyclo Lunae XVIII Solis II, et littera Domenical E. Pascha celebratum fuit die XXX Martii, ac festum Pentecostes die XVIII Maji, ut mirum sit in re tam clara varios auctores, qui ejus meminerunt, potuisse aberrare. Sacrum ejus corpus adservatur in urbe Hetruriae Senensi in Ecclesia Patrum Augustinianorum, ampla valde, multisque vetustis altaribus exornata: quam nos adenntes anno MDCLXI die X Octobris, venerati fuimus corpus B. Augustini Novelli, inclusum marmoreae arcae, parieti insertaesupra aliquod laterale altare. Ibidem etiam vidimus ntiquissimom ejusdem Beati picturam, et quatuor insignium miraculorum historiam: deinde allocuti R. P. Marcellinum Senensem, accepimus oblatam nobis Vitam, describendam ex duplici MS. codice, altero membraneo, altero cartaceo, in quorum alternutro salter notabatur, illam desputam fuisset ex antiquo MS. conventus Pisani, ejusdem Ordinis Eremitarum S. Augustini. Cum dein XI Octobris mane occuparemur in describenda Vita dicti B. Augustini aliisque monumentis quae pridie inveneramus; ultro attualit dictus R. P. Marcellinus instrumentum authenticum, de cultu ejusdem B. Augustini, prout infra ipsi Vitae subjungimus. Auctor Vitae plane coaevus fiut, elusdemque Ordinis Eremitarum S. Augustini, qui de ejus conversatione, vita, morte et miraculis se tractare praefatur, secundum quod a fide dignis audivit: atque ita num. 4 dum tractatea quae sunt a B. Augustino praestita cum Ciriae Manfredi Regis esset Praefectus, assetrit se quae narrat didicisse a Fratre Augustino de Forteguerris, qui tunc aderatinter assistentes dicto B. Augustino: et num. 14 innuit se scribere, cum regbo Neapolitano praeesset Robertus Rex, qui patri sui Carolo II anno MCCCIX mortuo (quo jam ostendimus B. Augustinum etiam e vita decessisse) subrogatus , vixit usque ad annum MCCCXLIII.

2. Hanc Vitam hactenus ineditam varii viderunt et inde sua descripserunt: inter quos primus marito censendus est Jordanus de Saxonia, qui saepe munus Vicarii generalis obivit, et in lbro, quem Vitam Fratrum inscripsit, plurimaallegat servatis verbis ipsins; librum autem eum composuit circa annum MCCCLX. Octavius Cajetanus tomo 2 de Sanctis Siculis edidit Vitam, a se ordine temporis digestam, ex iis quae Jordanus de eo sparsim tradidit in libris quas Vitas. Fratrum insripsit, ut ita dicta Vita, in unum corpus coagmentata, unicuique ante oculos interque manus nullo labore esset: cui laborri supersedere potuisset, si quam damus Vitam obtinuisset. Breviarium vitae ejusdem scripserunt varii, inter quos Jacobus Philippus Bergomensis in supplemento chronicarum, sed preparam obitum ejus retulit ad annum MCCCIII: Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, qui asserit e vita abrisse anno MCCCX, et seculus eum est Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano. Jacobus Pamphilius Episcopus Signinus, in Chronico Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, recte statuit obiisse anno MCCCIX, et describit quae repereratapud Bergomensem atque Jordanum de Saxonia. Cornelius Dielman ejusdem Ordinis Religiosus Gandensis, edidit Vitae monasticae normam, in aliquot viris Ordinis FF. Eremitarum S. Augustini, scientia et vitae santimonia illustribus, delineatam; ubi primus profertur B. Augustinus Novellus, ejusque Vita latisime deducitur. Sed ea pars nobis certissima apparet , quae cum Vita hic danda congruit. Extant praeterea in nostro societatis Jesu Panormitano Collegio duo volumina manuscripta de origine Haeresum, anctore D. Bernardo Riera V. I. D. Siculo Depranensi: in quorum secundo, ubi agitur de Regno Siciliae, qualiter sempre fidem Catholicam servavit, et specialius de Religione Sub Carolo Andegavensi Gallo, legitur Vita B. Augustini Novelli; extracta (sicut praefatur auctor) partim ex libro qui inscribitur Vitae Fratrum Eremitarum S. Augustini, quas scripsit Jordanus Saxo vicinus illis temporibus; et novissime ex Josepho Pamphilio, Episcopo Signino ejusdem instituti; et aliis. Inter hos alios etiam Jacobus Bergomensis fuit qui anno MCCCCXXXV opus suum absolvit Brixiae et vulgavit: Pamphilius, uno post seculo et anno Christi MDLXXXI, librum suum praelo Romano suljecit: scripsit ergo Bernardus ante finem seculi XVI; atque hoc sensu Vicentius Auria, ipsam Vitam, cum suis Annotationibusimpressam Panormi anno MDCLXIV, dedicans Senatui Panormitano, ex Vetusto codice acceptam dixit in praefatione ad Lectorem. Nos praeteritis rivulis istis omnibus, puriorem ex fonte aquam porrigimus; neque gravitier ferimus ad manus nostras non pervenisset vitam, quam (eodem Vincentio teste) Jacobus Cascio Thermitanus Panormi edidit anno MDCXI.

3. In Annotationibus praedictis duo praesertim assumit Vincentius Auria, discutenda et explananda. Primum quo tempore vixerit seu floruerit; secundum qua in urbenatus sit Augustinus. Circa primum invehitur auctor in Philippum Ferrarium, quod is in Martyrologio generali annoteteum, claruisse sub Federico II Imperatore, circa annum MCCXC. Agnoscimus hic aliquod s j a l m a , Ferrarii: nam Fredericus II Imperator, anno MCCL die XVIII Octobris, in Apulia e vita excessit: sed s j a l m a istud correctum fuerit, si dicatur Augustinus claruisse sub Federico II, Rege Siciliae: hic enim ex Aragonensibus natus, anno MCCXCVI Panormi VII Kalendas Aprilis Coronam suscepit, et ad annum usque MCCCXXXVI regnavit. Floruit ergo revera tempore Friderici Augustinus, jam senior, et morti anno MCCCIX obeundae propinquus; dum autem adhuc in seculo Matthaeus vocabatur, Regem ac Dominum agnovit Manfredum, cujus Curiae ipse praeerat, cum titulo Consiliarii et Judicis perpetui: quemadmodum apparet ex hoc praedicti Regis instrumento, quod exhibet Vincentius praefatus, anno MDCLXIII authentice transcriptum ex originali Registro, quod conservatur in archivio magnae Regiae Curiae Siculae Neapoli, estque tenoris hujusmodi. Manfridus Dei gratia Siciliae et Hierusalem Rex ac Taranti Princeps, omnibus et singulis (seriem) praesentis privilegii visuris et quomodolibet inpecturis. Quare sit notum (quod ...) claritatis sanguinis, inveterata magnificentia, et servitia propriis impensis, sanguinis effusione in rebus gestis contra Barbaros, aliisque importantissimis occasionibus Christianae fidem, tam in servitio Serenissimorum Regum Aragonum et Castellae, quam nostro nostrique Serenissimi Patris, praestita per strenuam et claram familiam de Thermes, Provinciae Cataluniae Hispaniarum, quam ex antiquorum Regum Gothorum prosapia originem traxisse ejus antiqua privilegia aiunt; atque Comitibus Narbonensibus et Vicecomitibus Thermensibus, quorum Regiem toti familiae nomen dedit. Considerantes non merita multorum aliorum servitiorum, per te nobilem Matthaeum de Termes, Consiliarum nostrum nostraque Regiae Curiae Judicem perpetuum, ac nobilium Olivieri et Joannis de Termes, avi et patris tui, nostro Serenissimo Patri Federico Imperatori Consiliariorum, quomodolibetpraestitorum , quibus et tibi debitum esse remunerandi, ne nostra regia lrgitas suo debito careat, visum est. Pro modo, in computum dictorum servitiorum, libenter damus et concedimus tibi, nobili consiliario nostro Matthaeo de Termes, prout per praesentem seriem hujus praesentis nostri regii privilegii concessionis conceditur; feudum et castrum Campi-Martini in Bitonto, cum juribus et pertinentiis suis omnibus: sicut ample tenebat et possidebat Jacobus de Montecavioso, proditor noster, ac eodem modo et forma, nihil addendo neque dimiminuendo, cum confirmatione potius eorum regiorum privilegiorum, illis per praedecessores nostros quomodolibet concessorum. Ideo mandamus omnibus de nostro regio dominio, et praesertimnostrae Civitatis Bitoni, quod statim et incontinenti accepto praesente, vacuam, liberam, et naturale possessionem praesentis feudi et castri Campi Martini, cum juribus et pertinentiis suis omnibus, in manibus propriis praesentis nobilis Matthaei de Termes Consiliarii nostri, vel ejus legitimi procuratoris tradere debent, et in ea continue manutenere, obediendo eum, uti verum Dominum et Baronem praesentis feudi et castri, sicut esset nostra ragia persone, cum ipsismet auctoritatibus, potestatibus, jurisdicionibus, domimis, praeeminentiis, lucri et introitibus, quomodocumque ad dictam Baronem praesentis feudi et castri Campi-Martini spectantibus et pertinentibus. Sic exequimini, sub poena nostrae regiae indignationis. Datum gaetae VIII Julii MCCLIX.

De mandato Serenissimi Regis Manfredi.

Vidit Gualterius de Ocrea, magnus cancellarius.

4. Hactenus privilegium istud, cujus exordium, haud satis feliciter fideliterque transcriptum, nonnihil placuit laevigare, interpositione ac transpositione paucularum vocum; suspicamur tamen etiam sic non haberi integrum, sed in principio totam unam lineam, a qua pendeat sanus sensus, omissam fuisse. Annum data 1259 Arabicis zyfris notat Vncentius pag. 39: pro quo deinde pag.55 obrepsit typothrtico errore nota anni 1254, facili duarum zyfrarum 9 et 4 commutatione: cui corrigendae certam rationem suggerti annus MCCLVIII, quo primum Rex coronatus Manfredus est; junctus cum anno MCCLXVI, quo periit, praelio victus a Carolo Andegavensi, fratre S. Ludovici Regis Franciae. Tunc enim B. Augudtinus, seculo renuntians, habitum monasticum Fratrum Eremitarum S. Augustini assumpsit in Sicilia; cumque in hac insula non multo tempore cum suis Fratribus fuisset conversatus, uti num. 11 dicitur, venit in provinciam Senensem; ibidemque pro idiota habitus, vilissima quaeque munia in variis Conventibus peregit; dum tandem quis esset fuissetque ab aliis scitum est. Tunc scilicet Sacerdos creatus, et ab Ordinis universi Generali B. Clemente de Anquio in Socium assumptus, cum hoc Constitutiones Ordinis composuit. Dedimus Vitam B. Clementis die VIII Aprilis, diximusque prima vice Ordini praefuisse ab anno dicti seculi LXX, usque ad annum LXXIV; et posteam iterum assumptum anno LXXXIV, et anno LXXVII fuisse stabilitum. Videtur autem a B. Clementeelectus Augustinus cum prima vice Generalis esset; eumque potuit postea in Constitutionibus componendis adjuvisse, cum esset Nicolai IV Summi Ponteficis Poenitentiarius creatus, anno MCLXXVII aut sequenti. Hoc porro munus sustinuit usque ad annum MCCXCVIII, quo creatus est Ordinis unversi Generalis; dignitatem autem ultro deposuit anno MCCC, ac deinceps in eremitorio S. Leonardi privatus feria secunda Pentecostes (ut diximus) ad coelestem patriam migravit.

5. Alterum, quod Vincentinus Auria dicutiendam assumpserat, est , quia in urbe natus fuerit B. Augustinus; atque resolvit ipse Panormitanus, in sua urbe Panormitana illum natum fuisse. Probationem primam ac ferme omnem assumit ex Vita a Bernardo Riera composita, ubi ista leguntur: Ortus fuit hic sanctus Pater in urbe Panormitana, ex nobili familia de Thermes dicta, usque hodie clarissima. Sed quis ante Bernardum Rieram meminit Panormi, ut patriae? Auctori antiquae Vitae num; 3 dicitur B. Augustinus ex quodam castro , Teranum vocato, quod a Panormitana urbe fere XXX milliaribus distat, sumpsisse originem: et num. 11 antiquo nomine appelatur Augustinos de Terano. Et Jordano de Vitis Fratrum (quem Bernardus Riera praecipue laudat) appellatur Augustinus de Terano, aut priori nomine Mattheus de terano. Ita legitur lib. 2 cap. 4, 5, 7, 13, 14, 18 lib. 3 cap. 11, lib. 4 cap. 10, 11, 14. Hinc posteris etiam appellatur Augustinus de Iterano, et Interamno, Generalis Ordinis nostri Prior, natione Siculus , olim Juris utrisque consultissimus et Theologus insignitus, hoc ipso anno haud procul a Senensi Hetruriae urbe, locello Divo Leonardo dicato, multis clarus miraculis, bono fine quievit etc. Quod ejus elogium in editione Parisiensi anni 1585 plane omissum est. Ast in Chronico Josephi Pamphili videtur Bergomensis, et alii eum seculi, vicini plane niminis ambiguitate decepti, Interamnum seu Interamnam, Umbriae civitatem respexisse, quae vulgo Terani, et contractius Terni dicitur: ex ipsomet tamen eorum errore manifestum fit, eos non aliud nomen, quam quod in antiqua Vita legitur, expressum reperisse.

6. Sed difficultas alia hinc exurgit, quomodo ita constanter scribatur ab antiquioribus castrum Teranum, quod nusquam nunc invenitur; cum in eadem XXX miliarium distantia ab urbe Panormitana situm sit oppidum,, Thermae dictum ; et hoc cognomine, tam ipse Augustinus sen Matthaeus in seculo, quam alii ex eadem familia ante et post eum nati, inveniantur appellati: de quibus in Dedicatoria sua Vincentius: Familia ea repetit originem sua ab Oliviero de Thermes, inter Proceres Catalanuos praecipuo viro; cui adnectit Fr. Jonannem de Thermes, Archiepiscopum Panormitanum: Hieronymum; Episcopum Mazarensem electumque Panormi Antistitem; Matthaeum, qui B; Augustinum patruum habuit, Regni Siciliae Magistrum Justitiarium; Franciscum, Equitem Hierosolymitanum; aliosque viros, qui Panormitanam urbem, cum Capitanei ac Praetoris, nec non senatrum dignitate rexerunt, aut arcis Praefecturam gesserunt. Addit etiam Vincentius pag. 45, hujus familiae viros vulgo omnes dicit de Termini et da Termini, quod etiam exemplis probat; estque mirum satis, cum Thermes et Termini vicina quidem ejusdem tractus, sed tamen diversa loca sint. Accedit ad difficultatem augendam, quod Thermitani praetendam, quam antiqua Panormi est familia a Terminis nuncupata, tam esse veiustam apud se familiam de Terano, licet ea modo extincta sit. Nam in scrutinio Magistratus Thermitani, facto sub Rege Martino anno MCCCXCVIII, legitur inter alios Petrus de Terano, hoc ordin: Thomas de Palma, Simeon de li Pulielli, Simeon de la Sentina, Antonius de Basto, Thomas de S. Marco, N. de Salvo, Petrus de Terano, Agathinus de lu Cavano, Petrus Solito, Philippus de lo Masello.

7. Quod autem ad Castrum Teranum pertinet, putat Octavius Cajetanus noster in Annotatis, corruptam esse vocem, et Thermes legendum. Josephus pamphili, verbis a Riera descriptis, sic exorditus: Augustinus de therma, nostri Ordinis Generalis Prior, natione Siculus. Sed complete suspicionem purgat Scrutinium Thermitanum praedictum; et probat, vere Teranum aliquod fuisse, a Thermis aeque ac a Terminis diversum.. Conciliari tamen differentia posset, si praesumere liceat ipsuis Thermitanae civitatis castrum, quod Augustini pater pro rege gubernator tenebat, proprio nomine Teranum appelatum fuisse.. Ceterum sicut non sequitur, Augustinum, quia de Thermes cognominatus fuit, Thermis quoque natum esset; culm hoc familae ipsius nomen fuerit, traductum ad posteros ab Olivierio, istius oppidi quondam Domino seu Toparcha: sic nec ex eo quod eadem famila Panormi nunc Sedem suam habeat, occasione munerum praenotatorem , quae tam ipse Augustinus quam alii post eum ibi gesserunt , minime consequitur, ibidem, et non in Thermitana suae familiaedomo ad lucem venisse Sanctum..

Quare, si Teranum castrum et Thermae oppidum diversa non sint sed ad has illud pertineat; justior praesumptio et antiquiori auctoritate nixa, contra simplicem Rierae et Auriae conjecturam, stabit pro Thermitanis, veterem apud se traditionem praetendentibus. Propter hanc autem officii sui esse crediderunt, post acceptas Senis Reliquios aliquos B. Augustini, anno MDCXX, ad Serenissimo Magne Hetririae Duce Cosmo II, in cultum ac venerationeni ipsius solicitius inquirere, pront constabit ex duplici Appendice addenda post Vitam. Sufficienter autem informati et certificati de omnibus, a Ferdinando Archiepiscopo Penormitano impetrarunt anno MDCXLV facultatem, ipsas Reliquias in majori ecclesia publice exponendi, ac processionaliter quotannis circumducendi in die suae Transtationis; quam fuisse Dominicam primam Augusti, docuit nos R. P. Vincentius Galeanti collegii nostri Netini in Sicilia Rector anno MDCLXIXI.