Percorso : HOME > Monachesimo agostiniano > Storia dell'ordine > Studi Generali > Gutierrez

Gutierrez: Studi Generali nell'Ordine agostiniano

Agostino consegna la sua regola ai suoi monaci: Arca di Pavia

 

Agostino e i suoi monaci: Arca di Pavia

 

 

GLI STUDI NELL'ORDINE AGOSTINIANO DAL MEDIOEVO AD OGGI

 

di David Gutiérrez

da Analecta Augustiniana Vol. XXXIII (1970) pp. 75-149

 

 

Predicatori e confessori nella riforma di Seriprando

 

Nel capitolo che lo nominò superiore dell'Ordine (24 maggio 1539) Seripando ottenne che nessun suddito potesse predicare "sine expressis litteris rev.mi patris Generalis, sine cuius consensu et subscriptione nullae conventuum generalium electiones praedicatorum valeant". AA. IX, 61. Diede presto questa facoltà a molti giovani che giudicava degni, e il 29 agosto, quando cominciò la visita dei conventi dell'Ordine, inviò la seguente formula di concessione ai superiori delle province: Frater Hieronymus Neapolitanus etc. Venerabili et nobis in Christo dilecto N. Cum in generali capitulo, ob nonnullos respectus nobis cognitos decretum fuerit, nullum fraterm nostrae religions praedicandi officium exercere posse sine nostra licentia speciali, cognoscentesque nos ad id muneris te satis esse idoneum, cum litterarum eruditione tum vitae probitate: propterea licentiam concionandi praefatam nostri officii auctoritate ac praesentium tenore litterarum tibi concessam volumus ac testamur. Hac tamen lege, ut venerabilis provincialis in cuius provincia locum praedicandi - sive apud religionem sive apud saeculum - nactus fueris, concensum obtineas, quem tibi ab eo libenter intendimus impertiri: nec non doctrinam praedices conformem orthodoxis doctoribus ac sanctae Romanae Ecclesiae: quarens in cunctis Dei gloriam et animarum salutem, sicut decet optimum evangelii ministrum ac fidelem dispensatorem multiformis gratiae Dei. In nomine Patris etc. Roma, Arch. O.S.A., Dd 18, 70. Costituzioni del 1551, cap. 38, in testo più esteso e conformi a quello che aveva ordinato il concilio di Trento nella sua 5° sessione.

Chi conferma nei suoi registri la severità con cui Seripando controllava che si compiesse tra i suoi quello che ordinava, non può sorprendersi della certezza con la quale propugnò le stesse cose nel concilio di Trento. Cosi nella congregazione generale del 1 marzo del 1546:

" ...Et quoad praedicationem, praedicare debent qui sunt vocati... a quo vocari debent. Qui autem possunt, ii sunt qui sacras Litteras didicerunt et bene didicerunt: et qui quod docent faciunt. Quoad locum, doceatur in ecclesiis. Item suo tempore, non quidem in quadragesima tantum, sed in omnibus saltem diebus festis. Quoad finem, doceant taliter ut sit contio ad salutem. Discant autem prius qui docere debent; necque ex philosophia, sed ex sacris Litteris christianam doctrinam hauriant". Conc. Trid. Ed. cit. V, 26. Ci permettiamo ricordare alcuni testi con cui, dopo la formulazione della dottrina dogmatica, Seripando dava un tono pastorale al suo primo schema del decreto De iustidicatione nell'agosto del 1546:

"Can. 1us. De operibus infidelium vel peccatorum... Fideles ergo verbi dispensatores tam infideles quam peccatores fideles ad bona opera cohortentur et impellant ...". Ibid. 823.

"Can. 2us. De praeparatione ad iustificationem ... Fideles ergo verbi dispensatores Christi populum doceant de hac dispositione ... ad gratiam iustificationis, quae posita est tum in libera voluntatis ... motione erga Deum qua credat, ab eo solo impium iustificari ..., tum in motione adversus peccata, tum denique in proposito servandi divina mandata". Ibid. 824.

"Can. 3us. De fide iustificante ... Fideles verbi dispensatores, iuxta sanctorum patrum catechismum ... instruere debent pupulum Christi, ut scilicet audiendo credant, credendo sperent, sperando ament, et ut memoriam eorum, quae ante susceptum Baptismatis sacramentum didicerunt et promiserunt, pie inviolateque servent". Ibid. 825. "Can. 4us.

De praedistinationis et perseverantie usque in finem certidune ... Fideles ergo verbi ministri eos etiam, qui sibi a peccatis iustificati esse videntur, commonefaciant de militia quae superest cum carne, cum mundo, cum diabolo, in qua victores esse non possunt nisi cum Dei gratia Apostolo obtemperent monenti: Debitore sumus non carni, ut secundum carnem vivamus ... Rom 8, 12". Ibid. 826.

"Can. 5us. De praeceptorum possibili observantia. Nam Deus impossibilia non iubet... Fideles ergo verbi ministri utrumque populo. Dei proponant: Dei mandata vias esse duras et portam angustam sed non modo non impossibilia, verum ne gravia quidem, quae etiam semitae iustititiae leves appellantur" (Si vedano le note di EHSES, Conc. Trid., V, 826-29). Ibid. 826.

"Can. 6us. De gratiae et iustitiae per peccatum amissione ... Adversus hominum istorum ingenia callida fideles verbi ministri Pauli apostoli doctrinam, hoc est, veritatem ipsam defendant, excludentes non solum a iusticia sed et a regni Dei possidenti spe, non solum infideles (Come insegnava Lutero a colui che oppone il seguente testo di San Paolo), sed et fideles fornicarios, adulteros ... [1 Cor 6, 9] ceterosque qui ea committunt crimina, a quibus divinae adiumento abstinere possunt e pro quibus a corpore Christi separantur". Ibid. 827. 

"Can. 7us. De iustorum meritis et iustitiae corona ... Non ergo cessent fideles verbi ministri, proponere iustificatis in Christo Iesu vitam aeternam et tamquam gratiam, filiis Dei et heredibus regni promissa, et tamquam mercedem bonis ipsorum operibus et meritis debitam. Non cessentt bonorum operum principale praesidium, hoc, est, divinam gratiam exaltare, cuius ratione Dei dona dicuntur, ut qui gloriatur in Domino glorietur [1 Cor I, 31], cuius divinae gratiae quod HOMO SIT COOPERATOR, OMNIUM EST RERUM DIVINISSIMUM. Denique non cessent ostendere ab iis, qui contra sentiunt, extenuari gratiam Christi, quam ad hoc non extendunt ut membris suis, coheredibus suis, praedestinatis ut essent conformes suae imagini [Rom 8, 29] vim tribuat operandi opera digna vitae aeternae remuneratione". Ibid. 828. Il 12 novembre del 1547, quando nelle deliberazioni conciliari di Bologna si trattava di porre rimedio alla "imperitia confessorum", Seripando lesse un voto, ancora inedito, dal quale trascriviamo:

"Igitur sic sentio: morbum hunc aliam desiderare medicinam circa eos qui in posterum futuri sunt confessores, aliam circa eos qui iam sunt. De futuris primum. Sicut qui medici esse cupiunt non accipiunt medendi potestatem antequam examinentur - itidemque fit de iureconsultis, ne illi corporibus noceant, hi vero ne de bonis externis perperam ferant sententiam: quanto magis in confessoribus id servandum est, ad quos iudicium pertinet divinum, animas ligandi atque solvendi? Nulla illis danda esset potestas huius sanctissimi iudicii, nisi rite prius et quad vitam et quad doctrinam examinatis; nam eos postquam hanc habeant potestatem examinare, an ea digni sint et praepostere agere - illos potestate sibi tradita privare, non est absque eorum contumelia et illorum quoque a quibus accepere. Sed videamus quando hanc accipiunt potestatem, ut examinis illud esse tempus idoneum agnoscamus. Certe cum initiantur sacerdotio. Tunc enim traditur eis potestas quae respicit corpus Christi verum, cum traditur sibi calix cum vino et aqua, pane supra posito, diciturque: Accipite potestatem offerendi et conficiendi pro vivis et mortuis (Pontificale Romanum, Lugduni 1542, fol. 22): traditur et potestas quae respicit corpus Christi mysticum, cum ponitur manus super caput diciturque: Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata etc [Ioan. 20, 23]. Antequam ergo hae potestates dentur, munus esset episcopi eos quoad utramque examinare: et sic parem habet in regulares et in alios potestatem (Indirettamente ai vescovi che avevano impugnato le esenzioni dei regolari pochi mesi prima del concilio di Trento) - probandi et reprobandi, suscipiendi et reiciendi. Neque vero dicat aliquis quod tunc non datur potestas haec, sed quando datur potestas iuridictionis, puta cum fit vel praelatus vel curator. Nam per potestatem iurisdictionis, non datur nova potestas absolvendi sacramentaliter, sed subicitur materia in quam accepta potestas valeat exerceri, puta talis plebs vel talis populus... Neque vero quis dicat: pauci erunt sacerdotes! multi enim ordinantur qui idonei sunt ad primam potestatem exercendam, non autem ad secundum. Si prima dari posset sine secunda, non prohiberem; verum cum fieri nequeat ut prima detur, non secunda, sanctius erit paucos habere sacerdotes idoneos quam multus, qui potestatem habeant qua non nisi ad suam et aliorum perniciem uti possunt" (Biblioteca Vaticana, Barb, lat. 806, 138-139; JEDIN, Seripando, I, 442-46).

Trascriviamo per ultimo tutto il capitolo 37 delle Costituzioni promulgate nel 1551 per due ragioni: una, perché si conservano pochi esemplari di quelle leggi, tanto nei conventi dell'Ordine come nelle biblioteche pubbliche; e un'altra, perché la legislazione scolastica proposta in questa edizione, nonostante il suo tradizionalismo, differisce notevolmente dalla medioevale e perché si riprodusse sostanzialmente in tutte le Costituzioni agostiniane dell'età moderna, fino al 1885. Avremmo voluto poter evidenziare queste due cose copiando a tre colonne i testi corrispondenti del 1290, del 1551 e del 1686; però non vale la pena allargare tanto questa appendice, perché la prima edizione è facilmente reperibile (I. ARAMBURU, Las primitivas Constituciones de los agustinos, Valladolid 1966, che offre anche il testo delle "Additiones" del 1348) e le posteriori al concilio di Trento non scarseggiano tanto come quella che preparò Seripando.