Sant'Agostino di Botticelli a Firenze

AD FRATRES IN EREMO COMMORANTES

SERMO XXVII

dello PSEUDO AGOSTINO

SERMO XXVII. DE FILIO PRODIGO

Pax vobis, fratres dilectissimi, qui optimam partem cum Maria elegistis, dum mundum et pompas eius contemnere voluistis. Voluistis enim terrena despicere. Saniori enim consilio sanctorum Ambrosii et Simpliciani patrum vitam tutiorem aggressi sumus cum Paulo mundum fugiente, timentes ne caperemur ab eo. (1281) In eremo denique sumus, iucunditatem communicationis et fractionis panis intelligentes, clamantes cum propheta: Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII, 1)

Tutior enim haec vita est et dulcior, ubi unus alium cohortatur, ubi alter alterius exemplo inflammatur. O vita sancta eremitica, vita solitaria, vita perfectorum, vita angelica non humana, vita poenitentium, vita contra mundum pugnantium, vita ad Deum fugientium, vita deifica non humana, vita filiorum qui erraverunt ad patrem redeuntium! Haec est domus, ubi reconciliatur patri filius, qui portionem substantiae consumpserat luxuriose vivendo. Hanc, fratres mei, si Ianuarius noster cognovisset, aurum nobis ignorantibus non retinuisset. Hanc si dilexisset, vineam, agrum, et pecuniam tenere erubuisset.

Quare? Quia paupertatem asperiorem presbyteris meis vos sponte tenere vidisset. Nam sicut filius ille, qui peregre profectus est in regionem longinquam, ubi dissipavit substantiam suam luxuriose vivendo: sic et ipse, vel quicumque peccator, dum carnales voluptates diligit, a Domino peregrinatur; et quanto peccando fit dissimilior, tanto magis a Deo elongatur. Substantia enim hominis est omne quod vivit, cogitat, sapit et loquitur; quae Deus aeque dividit. Quam substantiam peccator consumit, dum conscientiam et vitam et cogitationes et verba in malis actionibus impendit. De filio etiam isto dicitur quod coepit egere; et ideo adhaesit uni civium regionis, et misit eum in villam ut pasceret porcos, et cupiebat implere ventrem de siliquis quas porci manducabant, et nemo illi dabat. Eget enim peccator, dum cupit implere ventrem, non pane vitae aeternae, sed glandibus, qui porcorum cibus est. Ideo adhaesit uni de principibus mundi, sub cuius favore pascere porcos, id est, daemones valeat. Porcus enim immundum animal est, et de sordibus saturatur et delectatur.

Siliquae enim sunt non solum glandes, sed etiam omne turpe et immundum quod porcus comedere delectatur. Istae denique siliquae sunt fornicatio, ebriositas et gulositas. Isti enim sunt daemonum cibi, quibus peccator repleri desiderat, sed nemo dat illi ad sufficientiam. Peccator enim semper famescit, semper devorare quaerit, nunc luxuriando, nunc alia faciendo semper delectari desiderat. Sed visitante Domino patre per gratiam passionis suae poenitet miser peccator, dolet iam pascere porcos, cogitat, et cogitando surgit pergens ad patrem, dicens: Pater, peccavi in coelum, quia assumpsi frequenter nomen tuum et sanctorum tuorum in vanum: peccavi etiam coram te, quia in tua humanitate peccavi, quia non cognovi opere tuam infirmitatem, quam pro me passus es; peccavi et coram te, quia Deus et homo es. Peccavi in coelum, quia in Patrem et in Spiritum sanctum. Non igitur sum dignus vocari filius tuus (Luc. XV, 21).

Sed quid fecerit pius pater, audiamus, legamus, praedicemus, non sileamus. Nam misericordia motus, videns illum viventem, occurrit; videns lacrymantem, lacrymatur; videns eum nudatum, stolam iubet parari; videns eum discalceatum, calceatur; credens eum debilem et famelicum, occidi iubet vitulum saginatum. O quam grandis misericordia tanti patris! o quam infinita eius pietas! o quam dulcis, o quam pia miseratio! Ecce enim filius peregre fugit, et tamen patienter exspectat. Omnia bona destruxit, et tamen ad se revocare festinat. Porcos pascit, et ei iam vitulum parat. Fame iam fere moritur, et epulari iam clamat. Nudus apparet, bonis operibus privatus, et ecce stola pristinae gratiae Salvatoris quam in Baptismo recepit, induitur, et annulus fidei desponsationis datur: ne amplius valeat pascere porcos, qui ad domum patris fugit; sed tanquam civis sanctorum et domesticus Dei fundetur in domo divinae maiestatis in aeternum et ultra.

Quod bene ostendit ille misericordiae pater, quia videns illum misericordia motus est, et occurrit, et brachia extendens super collum eius, osculatus est eum, dicens servis suis, Adducite vitulum, et manducemus. (1282) Hic filius meus mortuus erat, et revixit; perierat, et inventus est (Luc. XXV, 23, 24) . Similiter hoc idem fecit Salvator Petro, quando eum negavit: quando illum respexit, quando respexit mentem eius, tunc flevit amare. Occurrit peccatori Salvator: quia per se non potest ad Deum accedere, nisi ei subveniat, nisi mentem eius respiciat. Sed postquam eum respexerit, flectitur super collum eius, quia onus eius leve ponit super collum eius, dicens, Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29) . Tunc stola induitur, dum anima indumento virtutum vestitur.

Duae enim stolae sunt: una videlicet quando anima in praesenti indumento virtutum vestitur; altera vero immortalitatis est, quando corpus in fine saeculi etiam resuscitabitur. Et ideo, fratres mei, licet in eremo sitis, scire tamen debetis, quod duae stolae sunt duae resurrectiones: quarum una est animae, quando resuscitatur a vitiis, in quibus mortua iacebat; altera corporis, quando corpus configuratum erit corpori claritatis Christi, quando in die iudicii reformabitur. Eia ergo, fratres mei et corona matris meae, scitote quod porcos iam pavimus, cum multo tempore daemonibus peccando placuimus. Iam frequenter eorum siliquas desideravimus, quando mundo placere voluimus, quando in eo florere concupivimus, quando delectationibus suis toto affectu adhaesimus. Sed nunc Dei gratia servi Christi sumus, clamare non cessemus, Peccavi, Domine: iam non sum dignus vocari filius tuus. Quorum clamorem audiens occurrit nobis osculando, suam pacem donando. Stolam donavit, quando animam vitiis spoliavit. Annulum donavit, quando in fide nos sua roboravit. Calceamenta donavit, quando memoriam mortis nobis impressit. Vitulum occidit, quando in sacramento altaris memoriam passionis eius in mente renovavit. Tunc nobiscum pater manducat et epulatur, quando in operibus suis perseverando delectamur.

Tunc sic nobis ornatis praecipit Angelis Deus, ut convivium praeparent; quia mortui eramus, et resurreximus; perieramus, et inventi sumus. Cogitate ergo, fratres, ad quid venimus. Ecce in solitudine sumus, elongati sumus a saeculo, et longo tempore iam mansimus in solitudine, ut secundum apostolicam formam quietius vivere valeamus. Locus enim non facit sanctos, sed operatio bona locum sanctificabit et nos. Peccavit enim angelus in coelo, peccavit Adam in paradiso: et tamen nullus locus sanctior illis erat. Si enim loca habitatorem beare possent, nec homo nec angelus a dignitate sua corruissent. Pensate ergo, fratres, quid vestis nigra, quid zona pellicea, quid corona capitis persuadeant. Nigra enim vestis, quae vilis est, mundi contemptum nobis denuntiat, et memoriam mortis. Zona pellicea lumborum refrenationem declarat. Capilli rasi de vertice, superfluitatem criminum significant ablatam de mente. Sic enim mihi sanctus pater Ambrosius, quando me regeneravit in Christo anno aetatis meae trigesimo, mihi petenti respondit.

Cogitate ergo, fratres, quam reprehensibile est, si sub tali habitu superbia lateat vel luxuria. Summe necessaria est igitur nobis in eremo demorantibus ipsa humilitas, quae designatur per vestem; castitas, quae denotatur per lumborum praecinctionem; obedientia, quae intelligitur per subiectionem. Portamus etiam baculos, per quos intelligitur disciplina, sub qua semper parati esse debemus. Deus autem qui nos de tenebris gentium revocavit ad gratiam, confirmet etiam in omni bono, ut abundemus in spe et virtute Spiritus sancti.

Amen.