Sant'Agostino di Botticelli a Firenze

AD FRATRES IN EREMO COMMORANTES

SERMO XLII

dello PSEUDO AGOSTINO

(PL 40 1315) SERMO XLII. DE VITA ET MORIBUS CLERICORUM

Fratres charissimi, sanctus ille Ieremias considerans sacerdotum et praelatorum negligentiam, lamentabiles voces emittens dicebat, Parvuli petierunt panem, et non est, nec erat qui frangeret eis (Thren. IV, 4). Clamabat ergo Ieremias, aspiciens destructionem sanctae Civitatis, plorat et lamentatur crudelitatem matrum, patrum et pastorum, qui devorant filios in perditione. (1316)

Vae vobis pastoribus Israel, qui quod pingue erat comedistis, quod confractum erat non consolidastis, quod erroneum erat non revocastis, quod infirmum erat non sanastis, quod nudum erat non cooperuistis (Ezech. XXXIV, 2-4). O fratres, lupi rapaces hodie facti sumus, iustitiam postponentes, veritatem et misericordiam ignorantes.

Cavete ergo ne vobis Dominus hodie dicat, Dispensatorem te posui super familiam meam, et tu panem eis non fregisti. Non ergo dispensator, sed dissipator; non speculator, sed spiculator. O serve nequam, mittam te in tenebras exteriores, quoniam pueri tui petierunt tibi panem, nec fuit qui frangeret eis. Itaque, fratres, distribuendus est panis et frangendus subditis, antequam fame pereant: nam si morientur, de manibus tuis sanguis eorum exquiretur. Distribuendus itaque est panis omnis sanctitatis esurientibus.

Est enim, fratres, panis mundus, qui distribuendus est et frangendus filiis. Est et alter panis immundus, qui distribuendus est servis. Sunt etiam isti panes coniuncti in domo Dei, sicut in area paleae cum granis. Tres tamen panes legimus in Scriptura, panes Pharaonis, oblationis, et propositionis. Primi sunt laici, secundi sunt sacerdotes, tertii vero pastores. Panes Pharaonis dividuntur in tres partes, in concupiscentiam carnis, et concupiscentiam oculorum, et superbiam vitae. Prima est luxuria, quae enervat: secunda est avaritia, quae cruciat: tertia est superbia, quae velut vesica inflat. Luxuria est proferens immunditiam, avaritia est generans invidiam, superbia parit iniustitiam.

Luxuria est premens hominem intra se per pollutionem, avaritia extra se per vacationem, superbia supra se per elationem. Luxuria deprimit hominem intra se, quia cum factus sit ad imaginem Dei, velut porcus in luto vivere quaerit. Avaritia trahit hominem extra se, quia propter terrena dimittit coelestia. Superbia extollit supra se, ut ponat in coelum os suum. Et sic, patres et fratres, homo per luxuriam in vanis cupit delectari, per avaritiam in transitoriis consolari, per superbiam de impietate gloriari. Isti sunt pastores, quos Dominus eiecit de templo vendentes et ementes. Isti sunt quinquagenarii, qui per Eliam comburuntur. Isti sunt illi falsi prophetae vestiti pellibus caprinis, qui etiam intrinsecus sunt lupi rapaces. Ergo nos qui pastores sumus nominati, luxuriam frangamus per abstinentiam, avaritiam submergamus per eleemosynam, superbiam fugiamus per humilitatem et per patientiam.

Nam sicut impossibile est daemonem in malo obstinatum paradisum intrare; sic impossibile est luxuriosis pastoribus, avaris et superbis subditos castos et humiles et bonos facere, quia necesse est ut talis sit grex, qualis sit et rex. Est et alius panis oblationis, quem quidem non solum frangere, sed et Deo offerre debemus. David dicebat, Intret oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (Psal. CXL, 2). Iste est panis triplex, quia oratio debet esse ampla, devota et pura. Ampla, ut pro omnibus rogetis, etiam pro calumniantibus et persequentibus vos; devota, ut non remisse petatis, sed devote, et dabitur vobis perseverantibus. Sed dicet quis, Qualis debet esse qui petit, quid petat, pro quo petat, et a quo petatur? Si petis qualis esse debeas, dicimus quod bonus: quia scimus quod Deus peccatores non audit. Sed dicis quid petere debeas, dico quod vitam vel meritum vitae, vel apprehendentiam meritorum vitae.

Sed si dicis pro quo petere debeas, dico quod pro bene et male viventibus, ut bonus perseveret, et malus convertatur: non pro sanctis, non pro damnatis. Nam qui orat pro martyre, iniuriam facit martyri: et qui orat pro damnatis, nullatenus impetrabit. Potens tamen est Deus, ut de lapidibus istis fiant panes. Sed si ulterius adhuc petis a quo, dicitur quod a Patre omnia petere in Filii nomine debemus; et sic veri pastores erimus.

Est et alius panis, scilicet propitiationis. (1317) Et iste est triplex, panis Angelorum, de quo manducat homo in altari; panis filiorum, id est verborum sanctae doctrinae. Hic est panis, qui cum primo pane de coelo descendit. Hic est panis, quem non est bonum sumere et dare canibus haereticis, quia panis filiorum est. Hic est panis petitus, Amice, accommoda mihi tres panes (Luc. XI, 5), scilicet vitae, doctrinae et exempli. Hic est panis datus Petro, ut pascat agnos: nam ter ait Dominus Petro ut pascat oves, ut tu pastor intelligas oves pascere doctrina, vita et exemplo, vel Eucharistia, doctrina et vita sancta.

Et sicut Dominus ait Petro, ita et caeteris Apostolis suis. Ergo pascamus oves nostras, parvulis nostris panem frangamus, ne deficiant in via: pascamus pane angelico, pascamus verbo, pascamus exemplo, ne tota gens pereat. Nam capita gentium sumus, caecorum et ignorantium duces, claudorum baculus, terrarum principes, regum viatores, Angelis superiores; sed daemonibus peiores, dum haec negligenter prospicimus. Fratres, pascamus ergo populum, ne sint velut oves absque pastore, ut de pascuis solitudinis trahat ad pascua societatis Iesus Christus Dominus noster.