Sant'Agostino di Botticelli a Firenze

AD FRATRES IN EREMO COMMORANTES

SERMO LXIX

dello PSEUDO AGOSTINO

(PL 40 1355) SERMO LXIX. DE EXHORTATIONE AD ORANDUM, CUM EXEMPLO CUIUSDAM DEFUNCTI IN AEGYPTO; ET DE MISERIA ANIMAE

Fratres dilectissimi, quando orare vultis, aut peccata vestra plangere, claudite ostium super vos, et orate Dominum Deum vestrum in toto corde. Tunc respiciens Dominus super vos, propitius ac pius vobis erit, quasi pia mater filio suo, dum eum dolentem et plorantem reperit. Haec, charissimi, in cordibus vestris scribite, et intelligite. Et qui non intelligunt, eos qui rationabiliter sapiunt, interrogent. (1356)

Acquirite vobis, dilectissimi, thesaurum coelestem, mundi huius postpositis vanitatibus: attendentes et valde timentes quoddam exemplum horribile, quod quidam homo sanctus in excessu mentis positus vidit, et audivit de quadam anima de Aegypto exeunte, et contra corpus suum contendente. Erat enim homo iste, de cuius anima fit ad praesens mentio, corpore fecundus valde, et temporalium stipatus plurimum: et in tali corporis et rerum prosperitate positus nihil aliud cogitabat, nisi cuncta quae poterat perficere mala; nec quidquam de animae suae salute tractans, totus vixit in peccatis. Accidit ut infirmitate laborans, morti appropinquaret.

Et ecce spiritus illius ad ostium corporis pulsans terrore ac moerore permaxime concussus admodum exire tardabat; quia diabolos ante se praeparatos videbat, ac inter se mussitare dicentes: Quomodo tardatur? Cur fit hoc? Quare facit tot moras? Festinemus; forsitan Michael cum sociis suis oppriment nos, ac animam illam nobis tollent, quam per multos annos vinculis nostris constrinximus.

Tunc unus ex diabolis respondens dixit: Nolite timere, nostra est; ego opera eius scio, ego semper cum illo diebus ac noctibus fui. Haec illa anima misera audiens, dixit: Heu mihi! quare unquam nata fui aut creata? Vae mihi! quare unquam in hoc corpus intravi? Vae mihi, quod unquam in isto pessimo carcere carnis exstiti! Vae tibi corpus miserum! quare alienas rapuisti pecunias? Tu facultates pauperum et substantias eorum in domum tuam congregasti. Tu cibariis delicatis te nutriebas, et ego salutem nostram esuriebam. Tu vinum bibebas saporosum, et ego fontem vitae sitiebam. Tu te pretiosis decorasti vestibus, me nuda existente virtutibus.

Tu quidem fecundum eras, et ego macra; tu rubicundum, et ego pallida; tu hilare, et ego moesta. Tu ridebas, et ego flebam; tu gaudebas, et ego dolebam. Tu semper mihi contraria egisti, modo es esca vermium et putredo ac pulvis. Requiesces per modicum tempus in terra, et postea mecum in infernum deduceris, tormenta sicut et ego passurum aeterna. His dictis, corpus sudare coepit ac spiritum reddere.

Tunc ille diabolus angelus satanae, qui non in bono, sed in malo custos et instinctor eius perstitit, eam apprehendens dixit: Nolite, socii, nolite moram facere; sed tridentes acutissimos apprehendite, et cum dolore in oculos eius figite! quidquid enim vidit sive pulchrum sive turpe, totum concupivit. Pungite os eius: quia omnia quae desideravit, sive in comedendo sive bibendo vel etiam loquendo, iustis vel iniustis nunquam pepercit. Pungite et cor eius dolosum et falsum, in quo nec pietas nec misericordia nec charitas nec bonitas fuit. Pungite etiam manus eius rapaces, quae ad furtum, latrocinium et rapinam promptae, et ad opera pietatis tardae fuerunt. Insuper et pedes eius, qui ad omnem viam malam veloces exstiterunt.

Tunc illam miseram animam de corpore eiectam sic membratim punientes, levaverunt super alas suas nigras, tenebrosas et vespertillioneas, ad infernum ipsam deducentes. Et dum sic in itinere esset, vidit anima illa claritatem magnam, et dixit: Ubi, vel quid est illa claritas? Responderunt daemones dicentes: Non agnoscis patriam unde exivisti, quando in hanc peregrinationem venisti? Tu quondam renuntiasti pompis nostris, et per Baptismum ac signum crucis nos expulisti. Audisti Prophetas et Apostolos, audisti etiam sacerdotes et curatos tuos, qui non cessabant tibi viam vitae praedicare, et nomen Salvatoris tui laudare: cor autem tuum a doctrina eorum longe erat.

Modo transis iuxta patriam illam unde prima venisti, non tamen ibi divertes, nec venies. Choros Angelorum audis, non ad tuam consolationem, sed ad tuam perpetuam desolationem. Claritatem sanctorum videbis, nec tamen ibi habitabis, quemadmodum et nos non facimus, qui de paradiso eiecti sumus: et sicut fuimus ac sumus in perditione, sic et tu nobiscum eris. (1357)

Usque modo fuisti in peregrinatione, nunc moraberis nobiscum in damnatione, in qua multos habemus socios. Tunc coepit illa misera anima cum dolore et fletu ac gemitu ingenti dicere: Heu me miseram, quod unquam creata fui ac nata, seu in hoc corpus maculatum posita! Heu mihi, quod in ista damnatione posita claritatem aeternam perdidi, ex qua olim sine macula exivi! Modo video spatiosam viam, quae ducit ad patriam, non tamen perambulabo eam. Tunc perduxerunt eam inimici sic flentem et gementem ad perditionis portas, ubi diabolus ad recipiendum eam praeparatus erat in similitudine draconis; et aperiens fauces suas fetidissimas, ac glutiens eam, revomuit in calidissimum locum igneum, ubi sui consimiles exspectant iudicium.

Hoc exemplo, dilectissimi, edocti ac admoniti, ut aliorum fera vulnera nobis sint medicamenta certa, vitam nostram hic dum valemus in melius emendemus, carnalia abdicantes, spiritualia sectantes: ut sic laetanter ex hoc corpusculo egredientes dicere possimus: Adhaesit anima mea post te; quia caro mea castigata pro te, Deus meus. Ob hoc, mi Domine, me suscipiat dextera tua. Quod nobis concedere dignetur qui salvat omnes sperantes in se, ac vivit et regnat Deus in saecula saeculorum.

Amen.